In deze tijd van massale zwaarlijvigheid hebben veel mensen al heel wat vastenmethodes uitgeprobeerd. Er zijn er die een dag lang enkel fruitsap drinken, of alleen maar fruit eten, of suiker en zetmeel vermijden, of een tijdlang geen alcohol verbruiken. En toch vinden veel mensen het raar dat Moslims vasten tijdens de maand Ramadan.
Bijna 2 miljard mensen – mannen en vrouwen, jong en oud, rijk en arm – die allemaal samen een hele maand lang overdag niet eten, niet drinken en geen intieme omgang hebben.
Zo beschrijf je de Ramadan.
Wat is de betekenis van de Ramadan? Is dit gebruik niet veel te zwaar? Is het gewoon een periode waarin Moslims de hele dag slapen, vasten en nauwelijks werken, om dan ‘s nachts te eten, te drinken, plezier te maken en wakker te blijven? Waarover gaat het eigenlijk in de Ramadan?
Het voorgeschreven vasten in andere godsdiensten
In onze taal betekent “vasten” dat je je ter gelegenheid van een feestdag, of als teken van rouw, verdriet of berouw, vrijwillig onthoudt van bepaalde soorten voedsel.
Je vindt dit gebruik bij de meeste grote wereldgodsdiensten.
Een voorbeeld:
Hindoeïsme: In het Sanskriet wordt vasten “upavaasa” genoemd.
Devote Hindoes vasten bij speciale aangelegenheden, als teken van respect voor hun persoonlijke goden of als onderdeel van hun boetedoening.
De meest vrome Indiërs vasten regelmatig en ter gelegenheid van bijzondere gebeurtenissen, zoals festivals.
Ofwel eten ze op dergelijke dagen helemaal niet, of ze eten slechts één maaltijd, beperken zich tot wat fruit of een speciaal dieet van eenvoudig voedsel. [Saranam.com/Hindu Encyclopedia]
Jodendom: Yom Kippoer (“Grote Verzoendag”) is de laatste van de Tien Dagen van Berouw en valt op de tiende dag van de maand Tishri. Die dag is het verboden te eten, te drinken, zich te wassen, leder te dragen of seksuele omgang te hebben. Bovendien geldt er een gelijkaardig verbod op werken als op de Sabbat. [Dictionary of World Religions]
Er dient ook te worden opgemerkt dat volgens de Torah Mozes (vrede zij met hem) heeft gevast:
“Mozes bleef daar veertig dagen en veertig nachten bij Jahwe, zonder te eten of te drinken.” (Exodus 34:28)
Voor katholieke Christenen is: de vasten een belangrijke periode waarin ze de veertigdaagse vasten van Jezus (vrede zij met hem) nabootsen.
Tijdens de vierde eeuw vastte men zes weken voor Pasen of voor de Goede Week. Dit werd in de zevende eeuw bijna overal omgezet in veertig dagen effectief vasten. [Dictionary of World Religions]
Over Jezus (vrede zij met hem) wordt in de Evangeliën overgeleverd dat zijn vasten was zoals dat van Mozes:
“Nadat Hij veertig dagen en veertig nachten had gevast, kreeg Hij honger.” (Mattheüs 4:2 & Lucas 4:2)
Het is tegen deze achtergrond dat God in de Koran verklaart:
“O jullie die geloven, het vasten is jullie verplicht, zoals het ook verplicht was voor hen vóór jullie. Hopelijk zullen jullie (Allah) vrezen.” [Edele Koran 2:183]
Een van de beste goede daden
Terwijl het vasten in de meeste godsdiensten boetedoening of herstel van zonden inhoudt, dient het in de Islam vooral om dichter tot God te komen, zoals blijkt uit bovenstaand vers.
Omdat godsbewustzijn een vereiste is voor rechtschapenheid, hecht de Islam een groot belang aan het vasten.
Het is daarom niet verwonderlijk dat Profeet Muhammad (vrede en zegeningen zijn met hem) op de vraag:
“Wat is de beste daad?” antwoordde: “Vasten, want dat heeft zijn gelijke niet.”
Niveaus van het vasten
Er zijn net zoveel niveaus van vasten als er manieren zijn om mens te zijn. Een goede vasten moet alle dimensies van het menselijke bestaan omvatten om het door God bedoelde effect te bereiken.
Hier volgen enkele van de belangrijkste niveaus van het vasten:
Het rituele niveau:
Voor dit niveau van vasten moet worden voldaan aan de basisregels voor het vasten, wat betekent dat je elk jaar gedurenden 29 of 30 dagen niet eet, niet drinkt en geen geslachtsverkeer hebt tussen zonsopgang en zonsondergang. Op dit niveau volg je eigenlijk de letter van de vastenwet, zonder bijzondere aandacht voor de geest van het vasten zelf.
Dit is het startersniveau, waaraan moet worden voldaan opdat het vasten islamitisch correct zou zijn. De andere niveaus moeten echter hieraan worden toegevoegd opdat die vasten ook echt een impact zou hebben op de persoon die vast.
Wie alleen op dit niveau vast, haalt hieruit geen spiritueel voordeel, behalve dan vanuit het perspectief van de onderwerping aan de goddelijke geboden: wanneer die persoon er bewust voor kiest om het ritueel na te leven en niet gewoon omdat het nu eenmaal traditie is. Dus, het rituele niveau op zich zal de persoon niet zuiveren van zijn zonden, noch zijn zonden uitboeten.
Het fysieke niveau:
Vasten op het “fysieke” niveau zorgt ervoor dat de vastende de knagende honger en dorst voelt, wanneer hij de Soenna wijze van het vasten volgt (de manier waarop de Profeet ﷺ het deed).
Profeet Muhammad ﷺ at slechts een heel lichte maaltijd voor zonsopgang (soehoer) en een matige voor het breken van de vasten (iftar) bij zonsondergang. Daarbij waakte hij er nauwgezet over dat hij er geen volle maag aan over hield.
Er werd overgeleverd dat hij ﷺ heeft gezegd:
“Geen mens vult een erger vat dan zijn maag. Een paar happen volstaan voor de zonen van Adam om hun rug recht te houden.”
“Maar als zijn verlangen hem meer doet eten, laat hem dan één derde (van zijn maag) met voedsel vullen, één derde met drank en laat hem één derde leeg laten om gemakkelijk te kunnen ademen.” [Sunan Ibn-i-Majah]
De Profeet ﷺ verbrak zijn vasten gewoonlijk met enkele verse of gedroogde dadels en een glas water, net voor hij het gebed bij zonsondergang verrichtte. [Sunan Abu Dawud]
Dit niveau geeft de vastende de kans om honger en dorst te ervaren en daarbij sympathie te ontwikkelen voor hen die elders ter wereld honger lijden en sterven van de dorst.
Medische voordelen:
Op fysiek vlak blijkt dat vasten invloed heeft op sommige neurotransmitters. Dat zijn chemicaliën in de hersenen die boodschappen doorgeven en gevoelens oproepen. Vasten zet het transmitter-systeem voor endorfine – het hormoon dat instaat voor een gevoel van welzijn en euforie – aan om meer endorfine aan te maken, zodat we ons inderdaad “beter voelen”. Je krijgt een gelijkaardig effect als na een training (maar zonder de fysieke inspanning).
Ook hebben medische experten opgemerkt dat vasten op vele manieren de lichamelijke gezondheid bevordert. Zo verbruikt het lichaam bijvoorbeeld tijdens het vasten cholesterol (vet) dat vaak in het bloed wordt afgezet en in andere vetzones van het lichaam wordt opgeslagen.
We stellen dus vast dat het helpt om het lichaam stevig te houden en het gevaar op een hartaanval te verminderen.
Het verschil tussen het rituele niveau 1 en het fysieke niveau 2 is dat iemand die enkel ritueel vast, meer uitgebreid zal eten bij het begin van zijn vasten en bij het verbreken ervan, waardoor hij de hele maand geen last heeft van honger of dorst.
Ook hier geldt echter net als voor niveau 1 dat het vasten tot niets méér leidt dan fysieke uitputting wanneer de vastende niet ook de andere niveaus in zijn vasten opneemt.
De Profeet ﷺ heeft gezegd:
“Het kan zijn dat een vastende persoon niets anders haalt uit zijn vasten dan honger en dorst.”
Het niveau van het libido:
Dit niveau van vasten temt het seksuele instinct en de lust (libido).
In deze tijden, waarin de media voortdurend inspelen op seksuele verlangens om producten aan te prijzen en te verkopen, is het een pluspunt wanneer je deze krachtige verlangens onder controle kan houden.
Het vasten vermindert de fysieke seksuele verlangens. Het feit dat de vastende alles moet vermijden dat hem psychologisch zou stimuleren, helpt om het libido nog meer in te perken.
Profeet Muhammad ﷺ heeft gezegd:
“Jongemannen, wie van jullie in staat is te huwen, laat hem dat doen. Want het temt de ogen en beschermt de private delen. Wie niet kan huwen, moet vasten want het is een schild.”
Door zelfs toegelaten seksuele daden te beperken maakt de vastende het voor zichzelf gemakkelijker om zich te weerhouden van verboden seksuele handelingen buiten de vastenperiode.
Het emotionele niveau:
Op dit niveau slaat vasten op de controle over heel wat negatieve emoties die sluimeren in het hart en de ziel van de mens. Zo is bijvoorbeeld de meest destructieve emotie woede. Vasten helpt ons om deze emotie onder controle te krijgen.
Profeet Muhammad ﷺ heeft gezegd:
“Als iemand van jullie vast, dan moet hij onfatsoenlijke handelingen en nodeloze praat vermijden. En wanneer iemand een obsceen gesprek met hem begint of probeert een ruzie uit te lokken, dan moet hij hem simpelweg zeggen: ‘Ik ben aan het vasten’.”
Op dit niveau moeten dus alle negatieve emoties die het de vastende moeilijk maken worden vermeden.
Je moet je onthouden van wulpse gesprekken en verhitte discussies. Zelfs als je gelijk hebt, is het beter om dat recht los te laten en zo je emotionele vasten in stand te houden.
Zo wordt ook de negatieve emotie van jaloezie aangepakt, aangezien elke vastende wordt teruggevoerd naar de gemene deler: onthouding. In dit opzicht ziet niemand er uiterlijk meer waard uit dan de ander.
Het psychologische niveau:
Dit niveau helpt de vastende om zijn kwade gedachten mentaal onder controle te houden en het is voor hem of haar in zekere mate een oefening om gierigheid en gulzigheid te leren overwinnen.
De Profeet Muhammad ﷺ heeft gezegd:
“Allah heeft geen behoefte aan de honger en dorst van iemand die zichzelf er niet van kan weerhouden om leugens te vertellen en er zelfs naar te handelen terwijl hij aan het vasten is.”
In dit tijdperk van onmiddellijke bevrediging – waarin de zaken van de wereld worden gebruikt om de noden en verlangens van de mens te vervullen van zodra ze zich voordoen – is het vermogen om bevrediging uit te stellen een belangrijke vaardigheid.
Wat tussen onmiddellijke bevrediging en uitgestelde bevrediging ligt, heet geduld. Tijdens het vasten leren de gelovigen geduld te hebben en ontdekken ze hoe nuttig dat is.
Vanuit psychologisch perspectief is het goed om wat afstand te nemen van de wereldse zaken.
Er is niets mis mee om te genieten van een goed en gevuld leven. Men kan en mag dat zelfs verwachten.
Het is echter belangrijk dat mensen zich kunnen losmaken van materiële zaken, zodat die niet het allerbelangrijkste in hun leven worden.
Het vasten geeft ons de mogelijkheid om de verschillende verslavingen te overwinnen die een belangrijk deel van ons leven zijn gaan uitmaken.
Voor veel mensen is voedsel een bron van troost en vreugde. Het vermogen om je daarvan los te maken geeft aan vastende mensen het psychologische voordeel te weten dat ze in staat zijn om, in zekere mate, hun doen en laten onder controle te krijgen.
Het spirituele niveau:
Om dit hoogste en belangrijkste niveau van het vasten te bereiken, het niveau van het godsbewustzijn, maakte Profeet Muhammad ﷺ het hernieuwen van de intentie om te vasten tot een vereiste voor elke vastendag.
Er is overgeleverd dat hij heeft gezegd:
“Wie zich voor Fajr (ochtendgloren) niet voorneemt te vasten, zal geen vasten hebben.”
Het dagelijks hernieuwen van de intentie helpt een spirituele basis van oprechtheid te leggen. Dit is essentieel opdat de geestelijk zuiverende effecten van het vasten hun werk kunnen doen.
Oprecht vasten is louterend en het is een uitboeten van zonden, aangezien de Profeet ﷺ heeft gezegd:
“Al wie de Ramadan vast vanuit oprecht geloof en vragend om zijn beloning van God, hem zullen zijn vroegere zonden worden vergeven.”
Ook is er overgeleverd dat hij heeft gezegd:
“Tussen de ene Ramadan en de volgende ligt de boetedoening voor de zonden tussen de twee in.”
Oprecht vasten brengt ons nader tot Allah en we verwerven er een bijzondere beloning mee.
Profeet Muhammad ﷺ heeft ons erover ingelicht dat er een poort van het Paradijs is die Rayyaan heet en die wordt voorbehouden voor wie vast. Hij heeft ook gezegd:
“Wanneer de Ramadan komt, worden de poorten van het Paradijs geopend.”
Vasten is vooral iets tussen de betrokkene zelf en God, aangezien niemand anders zeker kan weten of iemand al dan niet vast.
Over dit intieme aspect van het vasten heeft Profeet Muhammad ﷺ aangehaald dat Allah heeft gezegd:
“Elke handeling van Adams afstammelingen is voor henzelf, behalve het vasten. Dat is voor Mij alleen, en Ik alleen geef er de beloning voor.”
In combinatie met de voorgaande niveaus van het vasten, zorgt dit niveau voor een innerlijke transformatie.
Het leidt tot het herstellen, het heropleven en het hernieuwen van de spiritualiteit van de vastende en het veroorzaakt een radicale verandering van zijn of haar persoonlijkheid en karakter.
Dit zijn de waardevolle resultaten van een verhoogde graad van godsbewustzijn.
Vasten in de culturele Islam
Tegenwoordig is het vasten in het merendeel van de moslimwereld herleid tot een louter ritueel gebeuren, en de maand Ramadan is een periode van feesten en fuiven geworden in plaats van een tijd van religieuze bezinning en onthouding.
Voor velen zijn de nachten van de Ramadan nachten van feest en plezier, in sommige landen zelfs tot in de vroege uurtjes. Hier wordt de nacht dag en de dag nacht. Op veel plaatsen wordt de lichte maaltijd die je voor zonsopgang eet een heuse driegangenmaaltijd.
Dat is de reden waarom slechts weinigen honger ervaren tijdens het vasten. En wanneer het tijd is om de vasten te verbreken, volgt er weer een driegangenmaaltijd, met daarna een waaier van allerlei soorten zoetigheden.
Als gevolg hiervan klagen veel Moslims erover dat hun gewicht juist toeneemt tijdens de Ramadan en artsen waarschuwen de mensen regelmatig voor de medische gevolgen van overeten.
De naam Ramadan
Het woord “Ramadan” komt van het zelfstandig naamwoord “Ramad” wat verwijst naar “de hitte die door stenen wordt weerkaatst vanwege de grote hitte die de zon veroorzaakt”.
Toen de Arabieren de namen van de maanden uit de oudheid veranderden, kozen ze die namen volgens het seizoen waarin ze destijds vielen. De negende maand, die vroeger “Natiq” heette, viel in de zomer, in een periode van enorme hitte, en daarom werd hij Ramadan genoemd.
Betekenis van de Ramadan
Uiteraard heeft het feit dat de Ramadan in de zomer viel niets te maken met de reden waarom Allah deze maand heeft uitgekozen voor de vasten.
Aangezien Moslims de maankalender volgen, zal de maand Ramadan ten minste twee keer in een gemiddeld mensenleven alle seizoenen hebben doorlopen. God heeft in de Koran heel duidelijk gemaakt waarom net deze maand werd uitverkoren.
Hij heeft gezegd:
“De maand Ramadan is het waarin de Koran is neergezonden, als Leiding voor de mensheid en als duidelijke bewijzen van de Leiding en de Foerqaan. Wie van jullie aanwezig is in die maand, laat die dan vasten.” [Edele Koran 2:185]
De betekenis van de Ramadan ligt in het feit dat de openbaring van de Koran in die maand is begonnen.
Om deze reden wordt de Ramadan vaak “de maand van de Koran” genoemd en proberen Moslims zoveel mogelijk van hun wakende tijd in die maand door te brengen met het lezen van het Heilige Boek.
Religieuze afzondering (I’tikaaf)
Tijdens de tien laatste dagen van de Ramadan zonderde de Profeet Muhammad ﷺ zich gewoonlijk af in de moskee, om de intensiteit van zijn aanbidding en de voordelen van het vasten te vermeerderen vooraleer de maand ten einde was.
Devote Moslims proberen hem hierin na te volgen, door zoveel mogelijk van de laatste tien dagen al vastend door te brengen in de moskee.
